Każdy cmentarz to przemyślana budowla. Projektanci dbali o miejsce, architekturę, zabudowę, piękno krajobrazu ale także uwzględniali tradycje lokalne i budżet.
Najstarsze nagrobki liczą ponad kilkaset lat. Niektóre już rozpadły się. Inne rozpadają się. Nagrobki z kamienia wciąż są trwałe, jedynie inskrypcje zacierają się i z biegiem czasu znikają. Te, kamienne, zapewne jeszcze długo przetrwają.

Najprawdopodobniej najstarszym cmentarzem jest stary cmentarz w Dobrzyniewie Kościelnym. Został założony w 1519 roku i był używany do 1935. Nagrobki są bardzo interesujące i o dużej wartości artystycznej. Najstarszy, czytelny, nagrobek pochodzi z 1804 roku. Pochowani są tam okoliczni mieszkańcy i niemieccy przemysłowcy Jacoby którzy prowadzili w fabrykę włókienniczą.   Mapa

Cmentarze żydowskie ciche, opuszczone,  bez gospodarzy, na uboczu, powoli giną i przegrywają walkę z przyrodą. Macewy kamienne wciąż stoją i trwają na posterunku, choć chylą się ku upadkowi, wciąż przemawiają do nas w niezrozumiałym języku. Przypominają nam o ludziach, którzy tu mieszkali i tu pozostali na wieki.

Cmentarz w Krynkach, jak podają źródła, został założony w 1662 roku.  Większość macew prezentuje typ klasycznej macewy „aszkenazyjskiej”, skromnej, z uproszczoną symboliką i epitafium.
W 1988 r. Tomasz Wiśniewski we współpracy z Andrzejem Grajterem wykonał dokumentację cmentarza. W trakcie prac zidentyfikowano ponad 3000 nagrobków, z których najstarsze upamiętniają Chaima syna Beniamina, zmarłego w 1758 r. oraz Rachel córkę Lejba, zmarłą w 1799 r. [¹].
Od czasu do czasu ktoś fragment cmentarza sprzątnie, oczyści zielsko i możemy spacerować i podziwiać największe zachowane macewy. Cmentarz znajduje się dość blisko zabudowań. Słychać czasami wesołe dzieci, innym razem odgłosy pracy, odgłosy miasta, tak jakby codzienność wokół wciąż trwała. Mapa

Nieopodal meczetu, wśród wiekowych przedziwnie poskręcanych drzew, otoczony kamiennym murem znajduje się cmentarz muzułmański – mizar. Zajmuje on szczyt górującego nad wioską wzgórza z kępą ponad stuletnich sosen. W pobliżu wejścia przeważają nowe mogiły przypominające groby chrześcijańskie, ale w głębi znajdują się bezwładnie rozrzucone pośród sosnowych pni starsze nagrobki kamienne, różnych kształtów, z arabskimi inskrypcjami i wyrytym półksiężycem. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1704r. Odczytywane z nagrobnych kamieni egzotyczne imiona: Fatima, Dżemila, Aladyn, Selim, Ali, Mustafa przywodzą na myśl Baśnie z tysiąca i jednej nocy... Mogiły współczesne różnią się od tych na cmentarzach chrześcijańskich jedynie umieszczonymi na nich symbolami. [²]
Warto zwrócić uwagę na teksty zawierające fragment wyznania wiary napisane pismem kaligraficzny w języku arabskim. Mapa